Patron szkoły
” Ten tylko doskonałym nazwać się może, kto w czerstwem i kształtnem ciele czyste nosi serce i niepokalaną ma duszę, kto ma zdolnosci, społeczeństwu w którym żyje, przydatne”
Jędrzej Śniadecki
Jędrzej Śniadecki urodził się 30 XI 1768r. w rodzinie Franciszki z Gieszczyńskich i Jędrzeja Śniadeckiego, w ich majątku ziemskim pod Żninem w Wielkopolsce. Był najmłodszym dzieckiem w rodzinie. Najstarszy brat – Franciszek zmarł bardzo wcześnie, Jan został wspaniałym matematykiem i astronomem, a Józef objął po rodzicach majątek ziemski.
Jędrzej rozpoczął swoją edukację w szkole klasztornej w Trzemesznie. Po śmierci rodziców opiekę nad nim objął brat Jan, ówczesny profesor Szkoły Głównej Koronnej w Krakowie. Wiązało się to z koniecznością przeprowadzki młodego Jędrzeja do Krakowa. Tam ukończył Gimnazjum im. Nowodworowskiego, uzyskując złoty medal przyznawany uczniom wybitnie zdolnym. Następnie rozpoczął studia w Szkole Głównej. Uczęszczał na wykłady z fizyki i matematyki. W roku akademickim 1786/1787 przeniósł się na medycynę, którą ukończył 24 VI 1791r. Dzięki inicjatywie brata Jana wyjechał na uniwersytet w Pawi we Włoszech w celu kontynuowania dalszych studiów. Tam także otrzymał tytuł doktora medycyny 2 III 1793r. Następnie poszerzał swoją wiedzę medyczną na Uniwersytetach w Paryżu, Edynburgu i Wiedniu. W trakcie pobytu w Wielkiej Brytanii odrzucił bardzo atrakcyjną finansowo propozycję pracy lekarskiej w Indiach.
Po powrocie do Polski Jędrzej Śniadecki zabiegał o posadę lekarza króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Wobec abdykacji władcy otrzymał nominację na profesora chemii Szkoły Głównej Litewskiej w Wilnie, gdzie rozpoczął pracę 8 IX 1797r. Jego wykłady cieszyły się nadzwyczajną popularnością dzięki logice, przejrzystości oraz żywemu językowi. Uczęszczali na nie nie tylko studenci, ale także mieszkańcy Wilna. Był prekursorem wielu ciekawych koncepcji dydaktycznych i pedagogicznych. Napisał m.in.: „Jeden zły nauczyciel więcej uczniom szkodzi, niżeli dwóch najlepszych poprawić potrafi”. Śniadecki wprowadził polskie nazewnictwo chemiczne, napisał podręcznik „Początki chemii”. Stał się „ojcem” polskiej chemii. Równolegle z pracą naukową rozpoczął prywatną praktykę lekarską w Wilnie, szybko zdobywając sobie sławę najlepszego lekarza. Stworzył zaplecze laboratoryjne na Uniwersytecie. Był promotorem higieny i dietetyki. Stał się pionierem wychowania fizycznego w Polsce publikując dzieło o wartościach nieprzemijających, zatytułowane „O fizycznym wychowaniu dzieci”. Precyzował w nim plan wychowania dzieci od najwcześniejszych lat. Był zdania, że aktywność fizyczna iść powinna w parze ze szczęściem, którego podstawą jest dobre zdrowie. Tak sam o tym pisał: „Nazywam wychowaniem wszelkie starania w tym zamiarze około dziecięcia podjęte, aby je na doskonałego wykształcić człowieka. Prawdę mówiąc doskonałość nie jest rzeczą ludzką. Jest to meta, do której wszyscy dążymy, ale do której nikt nie dochodzi. Lecz są tak szczęśliwi, którzy do niej jakożkolwiek zbilżają”. Pragnął równomiernego rozwoju fizycznego i umysłowego, a zarazem podkreślał rehabilitującą rolę aktywności fizycznej dla różnych kategorii inwalidztwa. Wielkim jego osiągnięciem w dziedzinie przyrody była praca „Teoria jestestw organicznych”, której pierwszy tom ukazał się w 1804r., a drugi w 1811r.
W 1805r. Jędrzej Śniadecki z kilkoma uniwersyteckimi kolegami rozpoczął wydawanie „Dziennika Wileńskiego”. W 1807r. należał do współzałożycieli Towarzystwa Lekarskiego w Wilnie. Pozostawał jego prezesem do 1836 r. W 1817 r. był jednym z założycieli „Towarzystwa Szubrawców”. Na łamach periodyku „Wiadomości Brukowe” – organu Towarzystwa, ośmieszał przywary społeczeństwa polskiego. Publikował pod pseudonimem Stoworosa (litewskiego bożka słońca). Stworzył cykl artykułów „Postrzeżenia włóczęgi Guliwera” oraz „Żywot Hilariusza Próżniaka – filozofa”. Publikował aż do zamknięcia gazety w 1822r. W tym czasie tak charakteryzowano wygląd J. Śniadeckiego: „Wzrost mniej niż mierny, tusza dobra, zaokrąglona, łysy, siwy, twarz inteligenta, pełna wyrazu, ruchy wolne, poważne, wymowa płynna, ozdobna, porywająca”. Bądź też: „(…) za długim stołem zastawionym różnymi przyrządami chemicznymi zasiadał z książką i kajetem poważny, białowłosy starzec, wykwintny czyścioch ze słodkim wyrazem twarzy”(…) zdawał się półszeptem przemawiać, a każdy jego wyraz z miłym brzmieniem do najodleglejszego ucha wyraźnie wpadał”.
W 1822r. Jędrzej Śniadecki przeszedł na emeryturę. Zajmował się zarządzaniem swoimi posiadłościami ziemskimi, w tym majątkiem Bałtupie, które przynosiły mu znaczne dochody. W 1822 r. jako pierwszy opisał metodę leczenia krzywicy za pomocą zwiększonej ekspozycji na światło słoneczne. W 1827r. objął kierownictwo Kliniki Uniwersytetu Wileńskiego. Zamarł w Wilnie 11 V 1838r. Został pochowany na cmentarzu we wsi Horodniki. Na jego cześć studenci usypali kopiec pod Wilnem, zwany Jędrzejówką.
Zachowało się trochę informacji o rodzinie Jędrzeja Śniadeckiego. W 1796r. ożenił się z Konstancją Mikułowską. Miał z nią troje dzieci: Zofię, Józefa oraz Ludwikę. Żona nie miała wpływu na ich wychowanie. Najbardziej znana była najmłodsza córka – Ludwika. Najpierw zakochała się ona w oficerze rosyjskim Włodzimierzu Rimskim Korsakowie – idealiście marzącym o braterstwie ludów słowiańskich. Była to miłość nie odwzajemniona. W tym okresie odrzuciła zaloty 14-to letniego Juliusza Słowackiego. Ostatnią miłością Ludwiki był Michał Czajkowski. Nie przeszkadzało jej, że miał w Paryżu żonę z trojgiem dzieci. Ludwika zmarła w Stambule.
Ireneusz Polit
Bibliografia:
Chudzikowska J., Dziwne życie Sadyka Paszy, Warszawa 1982.
Chrzęściewski L., Jędrzej Śniadecki. Życie i dzieło, Kraków 1978.
Czapska M., Ludwika Śniadecka, Warszawa 1958.
Domeyko i., Moje podróże (pamiętniki wygnańca), t I – III, Wrocław1963.
Śniadecki J., O fizycznym wychowaniu dzieci, Warszawa 2004.
Wroczyński R., Powszechne dzieje wychowania fizycznego i sportu, Wrocław 1985.